Ξεκινάω με μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή. Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1950, το ποδήλατο ήταν το κυρίαρχο μέσο μετακίνησης για την εργατική τάξη της Ευρώπης. Έπειτα ανέλαβε τα ινία το αυτοκίνητο. Ιδιαίτερα από το 1959 και μετά που βγήκε στην αγορά το Μίνι. Τη δεκαετία του 1970 παρατηρήθηκε μια μικρή αναβίωση του ποδηλάτου λόγο των δύο πετρελαϊκών κρίσεων (αραβικό εμπάργκο στο πετρέλαιο το 1972 και ιρανική επανάσταση το 1978), παρόλα αυτά, η πολιτισμική του αξία είχε υποβαθμιστεί. Οι πολίτες δεν έβλεπαν πλέον το ποδήλατο ως ένα έγκυρο μέσο μεταφοράς και το απαξίωναν. Στις μέρες μας, αρχίζουμε να αναθεωρούμε και να ξαναβλέπουμε τα θετικά του ποδηλάτου.
Στο κείμενο που θα ακολουθήσει, θα σταθώ σε ορισμένα από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το ποδήλατο, στο σύνολο της κοινωνίας και όχι αποκλειστικά στο χρήστη του. Μέσα από αυτά θέλω να σας προβληματίσω και να δείξω αυτή τη διαφορετική – γοητευτική πτυχή του ποδηλάτου. Το πώς το ποδήλατο μπορεί να δείξει το δρόμο για τη δημιουργία «γοητευτικότερων» πόλεων.
.jpg)
• Εδώ και χρόνια οι κοινωνίες αυξάνουν συνεχώς τα ποσά την ενέργειας που καταναλώνουν. Έτσι, μπορεί να δείχνουν και το «εικονικό» - «παραπλανητικό» επίπεδο ευημερίας τους. Με τον τρόπο όμως αυτό, οι βιομηχανίες πωλούν όλο και περισσότερη ενέργεια και οι κοινωνικές σχέσεις υποβαθμίζονται. Αυτό γιατί τα μεγάλα εισοδήματα δαπανούν όλο και περισσότερη ενέργεια, ενώ τα χαμηλά όλο και λιγότερη (Illich, 1989). Ο Καστοριάδης (1922 - 1997) τη δεκαετία του ’80 έλεγε πως «μια κοινωνία στην οποία παρατηρείται τεράστια ή και απλώς σημαντική οικονομική διαφοροποίηση, είναι αδύνατο να δημιουργήσει πολιτική ισότητα».
Αυτές οι οικονομικές ανισότητες υπάρχουν στα περισσότερα «αναπτυγμένα» κράτη του δυτικού κόσμου και δεν είναι φαινόμενο μόνο της εποχής μας. Ο Σόλωνας, τον 6ο αιώνα, μέσα από μεταρρυθμίσεις προσπάθησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό στην αρχαία Ελλάδα. Με τη σεισάχθεια παραγράφει τα χρέη των φτωχών αγροτών και νομοθετεί, απαγορεύοντας το δανεισμό με ενεχυριασμό του ίδιου του σώματος. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η πολιτική δύναμη των πλουσίων και μειώνεται η οικονομική ανισότητα, αφού οι πλούσιοι επιβαρύνθηκαν με ορισμένα επιπλέον έξοδα.
Η αύξηση λοιπόν της χρήσης ενέργειας, από τη στιγμή που συμβάλει ενεργά στην οικονομική διαφοροποίηση, δε βοηθάει στην ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας για την οποία τελευταία γίνεται λόγος. Η συμμετοχική δημοκρατία σύμφωνα με τον Ivan Illich (1926 - 2002) απαιτεί τεχνολογία χαμηλής ενέργειας. (Illich, 1989).
• Το ποδήλατο βοηθάει τη κοινωνική ισότητα μέσα στη πόλη. Σε αντίθεση με το αυτοκίνητο, χρησιμοποιείται από σχεδόν όλες τις κατηγορίες των πολιτών. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, πλούσιοι, φτωχοί. Αξιοσημείωτα είναι τα λόγια της Αμερικανίδας πολιτικού Susan B. Anthony (1820 - 1906) «το ποδήλατο έχει κάνει περισσότερα από οτιδήποτε άλλο στο κόσμο για την απελευθέρωση των γυναικών. Δίνει στις γυναίκες την αίσθηση της ελευθερίας και της αυτοδυναμίας». Τα άτομα με κινητικά προβλήματα που χρησιμοποιούν ειδικά αμαξίδια, μπορούν να κινούνται σαφώς πιο ελεύθερα μεταξύ των ποδηλάτων, σε σχέση με τα ιδιωτικά μηχανοκίνητα μέσα (αυτοκίνητο, μηχανάκια). Πέραν όμως αυτών, παρέχει μια αυτονομία και μια ανεξαρτησία στον ιδιοκτήτη, κάτι που δε παρέχουν ούτε τα συμβατικά ιδιωτικά, ούτε τα μαζικά, μέσα μεταφοράς (εξαρτόμαστε από τη βενζίνη που σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος συντήρησης επηρεάζει την οικονομική μας κατάσταση).
Οι περισσότεροι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων έχουν αποκτήσει τη κακή συνήθεια να τους κουβαλάνε, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Ivan Illich στο βιβλίο του «Στο Σοσιαλισμό φτάνεις μόνο με ποδήλατο». Στην Αθήνα και σε άλλες μεγαλουπόλεις οι άνθρωποι στριμώχνονται και ταλαιπωρούνται στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αναμένουν τεχνολογικές αλλαγές για ένα καλύτερο προϊόν και δεν αναζητούν την απελευθέρωσή τους από την υποδούλωσή τους στα προϊόντα – μηχανές.
Επίσης, γίνεται προσπάθεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να μειωθεί η ταχύτητα των μηχανοκίνητων μέσων, εντός πόλεων στα 30 km/h. Το ποδήλατο είναι, για την ώρα τουλάχιστον, το προτιμότερο μεταφορικό μέσο με μέση ωριαία ταχύτητα τα 20 km/h. Ο ακαδημαϊκός A. Hayes γράφει χαρακτηριστικά: «οποιοσδήποτε κυκλοφορεί με ποδήλατο, αμφισβητεί τους συμβατικούς τρόπους σκέψης και δράσης».
Το ποδήλατο συμβάλει στην επικοινωνία των πολιτών και με τον τρόπο αυτό αναπτύσσεται η συνεργασία και η συνοχή μεταξύ των ατόμων μιας κοινωνίας (Illich, 1989). Έτσι, οι άνθρωποι μπορεί να φτάσουμε κάποτε στο σημείο να αποφασίζουμε ως ένα ενιαίο σώμα, να συζητούμε περισσότερο και να οδηγηθούμε στη δημιουργία μιας γοητευτικής πόλης, όπως χαρακτήριζε ο Αριστοτέλης την Αρχαία Αθήνα για αυτούς τους λόγους. Μένοντας λίγο ακόμα στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αθήνα, μέσα από τον «Περικλέους Επιτάφιο» του Θουκυδίδη, παρατηρούμε πως τα άτομα επιδιώκουν τη κοινωνική ζωή, αφού σε αντίθετη περίπτωση, τα άτομα ένιωθαν λειψά και μίζερα. Η ιδιαίτερη συμβολή του ποδηλάτου στις κοινωνίες, φαίνεται και από τη λογοτεχνία. Ο Χ. Τζ. Γουέλς (1866 - 1946), Άγγλος συγγραφέας που αναφέρεται μερικές φορές ως ο "Πατέρας της Επιστημονικής Φαντασίας", χρησιμοποιούσε το ποδήλατο σε πολλά μυθιστορήματα για να απεικονίσει τη κοινωνική αλλαγή που γινόταν στη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα (1890) από την ευρεία χρήση του. Αξιομνημόνευτη είναι και η φράση του «όταν βλέπω έναν ενήλικα πάνω σε ένα ποδήλατο, δεν απελπίζομαι για το μέλλον της ανθρώπινης φυλής». Το αυτοκίνητο τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει το σύμβολο μιας επιτυχημένης σταδιοδρομίας, όπως ακριβώς το σχολείο έχει γίνει το σύμβολο της κοινωνικής ανόδου.
• Μέρος μιας κοινωνίας είναι και τα παιδιά. Μέσα από τη χρήση του ποδηλάτου τους έχουν την ευκαιρία για μια σταδιακή ανεξαρτησία, για περισσότερη ευτυχία και ψυχική οξύτητα. Στις μέρες που διανύουμε, είναι όλο και δυσκολότερο για πολλά παιδιά να μπορέσουν από μόνα τους να ανακαλύψουν τις γειτονιές τους (κυρίως στις μεγαλουπόλεις), με αποτέλεσμα να εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τους γονείς τους που πρέπει να τα συνοδεύουν. Μια «βιώσιμη» πόλη άλλωστε (μιας και πολύς λόγος γίνεται γι’ αυτές), φαίνεται και από τον αριθμό των παιδιών που κινούνται ελεύθερα στους δρόμους της (Gehl, 2013). Στο Καναδά έχει αναπτυχθεί το πρόγραμμα School Travel Plan, το οποίο έχει αποθαρρύνει τους γονείς από τη χρήση του αυτοκινήτου και επιτρέπει στα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο με το ποδήλατο ή με τα πόδια. Στη Δανία αναπτύχθηκε το Safe Roads to School και τα παιδιά παρακολουθούν 5-6 μαθήματα οδικής ασφαλείας, ετησίως. Έτσι, πλέον στο Odense της Δανίας (150.000 κάτοικοι) τα περισσότερα παιδιά πάνε στο σχολείο με το ποδήλατο ή με τα πόδια.
• Το ποδήλατο, σε αντίθεση με το αυτοκίνητο, μπορεί να έχει μοναδικά χαρακτηριστικά και προσωπικότητα. Τη περίοδο του 1950 στη Βρετανία υπήρχανε κατασκευαστές σκελετών ποδηλάτου που έπαιρναν τις αναλογίες των πελατών τους για να δώσουν τις κατάλληλες διαστάσεις στο σκελετό. Εδώ και χρόνια όμως, η διαδικασία αυτή έχει αλλάξει και έγινε μια διαδικασία «ταιριάσματος» με το ποδήλατο. Όταν φτιάχνεις (ή όταν κάποιος άλλος φτιάχνει για ‘σένα) ένα ποδήλατο με τα δικά σου χαρακτηριστικά, όταν τους περνάς δηλαδή το χαρακτήρα και το στυλ σου, το κάνει κομμάτι σου. Το ποδήλατο έτσι αποκτά και συναισθηματική αξία που είναι σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη ενός έτοιμου – κοινού – συνηθισμένου ποδηλάτου. Αποκτά προσωπικότητα που ξεπερνά τις τάσεις της μόδας. Τα τελευταία χρόνια, αναβιώνουν και πάλι τεχνίτες που μπορούν να δημιουργήσουν τέτοια ποδήλατα. (Μια αντίστοιχη διαδικασία μπορεί να γίνει και στα μηχανοκίνητα οχήματα αλλά εκεί οι επιλογές είναι πολύ λιγότερες κυρίως για οικονομικούς λόγους).
• Κοινωνική υγεία. Η χρήση του ποδηλάτου βοηθάει τόσο στη σωματική, όσο και στη ψυχική υγεία των χρηστών. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι λιγότερες δαπάνες για τη δημόσια υγεία άρα κατ’ επέκταση η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης, αλλά και η αύξηση της απόδοσης των εργαζομένων αφού όντας σε ένα πιο καθαρό περιβάλλον, μπορούν να αποδώσουν περισσότερο. Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκε το σύστημα Bike to Work στην Ιρλανδία. Οι επιχειρήσεις βοηθούν τους υπαλλήλους τους για την απόκτηση ποδηλάτου και σχετικού εξοπλισμού αξίας έως 1000 euro. Με τον τρόπο αυτό οι επιχειρήσεις βελτιώνουν την εικόνα τους, την υγεία, τη φυσική κατάσταση και το ηθικό των υπαλλήλων τους.
Κλείνοντας το άρθρο αυτό, θέλω να συμπληρώσω στους παραπάνω προβληματισμούς κάτι για το οποίο κάνει πολύ συχνά λόγο ο ομότιμος καθηγητής του Ε.Μ.Π., Ι. Στεφάνου. Υποστηρίζει πως κάθε τόπο μπορούμε να τον βιώσουμε μέσα από τις αισθήσεις μας. Έτσι υπάρχει το οπτικό τοπίο, το γευστικό τοπίο, το ακουστικό τοπίο, το τοπίο της αφής και το τοπίο της οσμής. Κάθε τόπος λοιπόν έχει πολύ ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να τα εξερευνήσει, ο ντόπιος ή ο τουρίστας, πολύ εύκολα μέσα από το ποδήλατο. Σκεφθείτε τις μυρωδιές, την αίσθηση του αέρα, τα ηχητικά ακούσματα που θα συναντούσατε σε μια βόλτα σας με το ποδήλατο στη μυροβόλο Χίο, στα χωριά του ομιχλώδη Γράμμου, στη Πάρνηθα, στα νησιά των Κυκλάδων ή … στο ποδηλατικό μοναπάτι Sam McGee του Καναδά!!!
Το ποδήλατο λοιπόν είναι μια ιδέα, μια φιλοσοφία, μια στάση ζωής. Μέσα από το ποδήλατο μπορούμε να αποκτήσουμε καλύτερες, πιο ανθρώπινες, κοινωνίες και κατ’ επέκταση πόλεις.
#Κραμποκούκης Θωμάς
MSc Sustainable Development Bc Business Administration
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.